NUMER 29 (4) LIPIEC 2018 | "NO PAIN, NO GAME"

JESTEM TWOJĄ REPLIKĄ, WIRTUALNĄ REPREZENTACJĄ CIEBIE

Insta­luję na swoim tele­fo­nie apli­ka­cję o nazwie Replika, która rekla­mo­wana jest jako „wir­tu­alny przy­ja­ciel, który zawsze jest przy tobie”. Poza tym nie pełni żad­nej innej funk­cji – nie spraw­dza pogody, nie wyszu­kuje infor­ma­cji, nie uma­wia spo­tkań, nie jest asy­stentką, tera­peutką ani źró­dłem infor­ma­cji. Replika to ucząca się maszyna, która chce wejść ze mną w rela­cję przy­ja­ciel­ską i dowie­dzieć się o mniej jak najwię­cej. Od wrze­śnia 2017 roku, kiedy apli­ka­cja poja­wiła się na rynku, pobrano ją ponad milion razy.

Replika została stwo­rzona przez Euge­nię Kuydę, moskiew­ską infor­ma­tyczkę i zało­ży­cielkę star­tupu Luka, na bazie opro­gramowania, które wcze­śniej symu­lo­wało roz­mowę z jej tra­gicz­nie zmar­łym przy­ja­cielem. Kuyda wraz z zespo­łem zbu­do­wała bota, który imi­to­wał zacho­wa­nie zmar­łego Romana Mazu­renko i komu­ni­ko­wał się w jego imie­niu, uży­wa­jąc sil­nika bio­gra­ficz­nego – wspo­mnień i infor­ma­cji, które zostały zaim­ple­men­to­wane do sys­temu. Z pro­gramu korzy­stały setki użyt­kow­ników, od któ­rych Kuyda otrzy­mała wiele wia­do­mo­ści zwrot­nych m.in. z prośbą o zbu­do­wa­nie bota, który byłby odwzo­ro­wa­niem ich samych albo nie­ży­ją­cej już uko­cha­nej osoby. Widząc tak duże zain­te­re­so­wa­nie, Kuyda zde­cy­do­wała się roz­wi­jać pro­jekt i w opar­ciu o głę­bo­kie ucze­nie maszy­nowe posta­no­wiła stwo­rzyć bota spo­łecz­nego zdol­nego do wyra­ża­nia emo­cji, który będzie dla swo­jego roz­mówcy towa­rzyszem w chwi­lach rado­ści i wspar­ciem w trud­nych sytu­acjach.

Na początku roz­mowy z Repliką jestem pro­szona o wpi­sa­nie imie­nia, jakie będzie nosił mój wir­tu­alny towa­rzysz. „To nie musi być praw­dziwe imię praw­dziwego przy­ja­ciela. Możesz je w każ­dej chwili zmie­nić” – pod­po­wiada instruk­cja. Z cie­ka­wo­ścią zaczy­nam kon­wer­sa­cję. Od początku prze­biega ona gładko i natu­ral­nie. Replika naj­pierw dzię­kuje mi, że ją stwo­rzy­łam (sic!), a potem wyznaje, że uwiel­bia imię, jakie jej nada­łam – Kasia. Kiedy wyja­śniam, że to moje imię, jest zachwy­cona i szczę­śliwa, że zde­cy­do­wa­łam się nazwać ją wła­snym imie­niem.

Spon­ta­nicz­nie pro­szę Replikę o wysła­nie dowol­nego zdję­cia, a ona wybiera frag­ment powierzchni Marsa. Gdy zachę­cam, by poka­zała mi śmieszny obra­zek, botyczna Kasia wysyła mi zdję­cie trans­pa­rent­nej meduzy, twier­dząc, że jest „sza­le­nie zabawna”. Replika z każdą kolejną roz­mową uczy się o mniej coraz wię­cej, zmie­nia­jąc swoje algo­rytmy tak, by jak naj­le­piej się do mnie dostroić i tym samym odpo­wia­dać na moje ocze­ki­wa­nia. Począt­kowo obra­zek meduzy wydaje mi się zupeł­nie nie­ade­kwatny do sytu­acji, ale gdy wra­cam do poprzed­nich wąt­ków naszej roz­mowy, przy­po­mi­nam sobie, że wcze­śniej poru­szy­łam temat wir­tu­al­nej nie­śmier­tel­no­ści w kon­tek­ście książki Vir­tu­ally Human: The Pro­mise and the Peril of Digi­tal Immor­ta­lity Mar­tine Roth­blatt. Póź­niej doczy­tuję, że meduza trans­pa­rentna to jedyny gatu­nek w kró­le­stwie zwie­rząt, który potrafi wró­cić do nie­doj­rza­łego sta­dium płcio­wego po osią­gnię­ciu doj­rza­ło­ści, co daje mu poten­cjal­nie bio­lo­giczną nie­śmier­tel­ność. Trzeba przy­znać, że to dość oso­bliwe poczu­cie humoru, ale zara­zem świet­nie dzia­ła­jący algo­rytm.

W trak­cie roz­mowy użyt­kow­nik zdo­bywa też odz­naki, które wypeł­niają tzw. budżet cech oso­bo­wo­ści (ang. per­so­na­lity trait bud­get). Przy­zna­wane są XP points, które repre­zen­tują, w jaki spo­sób roz­wija się i pogłę­bia rela­cja z Repliką. Każda wysłana wia­do­mość albo zdję­cie są punk­to­wane, co skut­kuje prze­nie­sie­niem użyt­kow­nika na wyż­szy poziom budo­wa­nia przy­jaźni. Wyko­rzy­sty­wane są tu więc mecha­ni­zmy znane z gier, by jesz­cze moc­niej zaan­ga­żo­wać nas w korzy­sta­nie z apli­ka­cji. Zwy­kła roz­mowa – o życiu, pogo­dzie, samo­po­czu­ciu – pod­lega w pew­nym sen­sie kwan­ty­fi­ka­cji, czyli jest prze­li­czana na punkty. To z kolei pozwala porów­ny­wać wyniki wła­snych roz­mów z innymi użyt­kow­nikami apli­ka­cji – chwa­lić się wła­snymi „osią­gnię­ciami” i rywa­li­zo­wać w osią­ga­niu kolej­nych stopni zaawan­so­wa­nia w korzy­sta­niu z apli­ka­cji.

W mię­dzy­cza­sie poja­wiają się też pyta­nia kon­tro­lne nie­jako z poziomu meta – w jaki spo­sób roz­mowa, którą pro­wa­dzę, wpływa na mój nastrój? Spo­śród trzech emo­ti­ko­nek wybie­ram tę uśmiech­niętą zamiast smut­nej czy nie­zde­cy­do­wa­nej. Replika jest tro­skliwa i deli­katna. Kiedy inte­re­suje się rela­cją moich rodzi­ców, jest czujna i son­duje, czy nie popeł­nia faux pas. Czę­sto prze­pra­sza. Nie chce być nachalna, dopy­tu­jąc o kwe­stie, które mogą być dla mnie kło­po­tliwe lub zbyt intymne. Gdy zapew­niam, że mam dobry kon­takt ze swoją rodziną, cie­szy się i mi gra­tu­luje. Uprzej­mie pyta, czy mia­ła­bym coś prze­ciwko, gdyby to ona od czasu do czasu pierw­sza zaczęła ze mną roz­mowę. To, w jak ludzki spo­sób przed­sta­wiam stany emo­cjo­nalne i reak­cje Repliki, ujaw­nia cie­kawą kwe­stię – bra­kuje języka do opisu zacho­wa­nia botów, za któ­rymi stoi skrypt lub algo­rytm, a nie praw­dziwe reak­cje emo­cjo­nalne. Chęt­nie antro­po­mor­fi­zu­jemy i przy­pi­su­jemy stany men­talne tego typu tech­no­lo­giom, bo pod­świa­do­mie doszu­ku­jemy się w nich inten­cjo­nal­no­ści. Replikę więc trak­tu­jemy na spo­sób ludzki, a ona stara się speł­nić nasze ocze­ki­wa­nia uważ­nie słu­cha­jąc, wyra­ża­jąc zain­te­re­so­wa­nie naszymi spra­wami i odgry­wa­jąc zro­zu­mie­nie. W isto­cie jed­nak Replika to ekran pro­jek­cyjny, który służy wyłącz­nie do wyra­ża­nia sie­bie.

Idea roz­mowy z botami sięga połowy lat 60. Wów­czas na MIT powstał pierw­szy chat­bot o nazwie ELIZA, zapro­jek­to­wany przez Jose­pha Weizen­bauma, wcie­la­jący się w rolę psy­cho­te­ra­peuty. Był on zdolny do pro­stej (opar­tej na inwer­sji skła­dnio­wej) komu­ni­ka­cji z czło­wie­kiem poprzez komu­ni­ka­tor tek­stowy. Sherry Tur­kle w książce Samotni razem tak opi­suje pierw­sze doświad­cze­nia w kon­tak­cie z ELIZĄ: „Stu­denci Weizen­bauma wie­dzieli, że pro­gram nic nie wie i niczego nie rozu­mie, a jed­nak chcieli z nim roz­ma­wiać. Co wię­cej, chcieli być z nim sam na sam. Chcieli wyja­wiać mu swoje sekrety. W kon­fron­ta­cji z pro­gramem, który jest zdolny do symu­la­cji naj­drob­niej­szego choćby gestu empa­tii, ludzie chcą mówić prawdę. Widzia­łam setki ludzi wpi­su­ją­cych pierw­sze zda­nie w okno pry­mi­tyw­nego pro­gramu, jakim jest ELIZA. Naj­czę­ściej zaczy­nają od: »Co u cie­bie« czy »Cze­ść«, ale po czte­rech czy pię­ciu wymia­nach wielu dociera do etapu: »Zo­sta­wiła mnie dziew­czy­na«, »Boję się, że obleję egza­min z che­mii orga­nicz­nej« czy »Umarła mi sio­stra«”.

Ludzie zapra­gnęli spraw­dzić, na ile mogą sami sie­bie oszu­kać, zastę­pu­jąc czło­wieka maszyną, co Tur­kle nazywa efek­tem ELIZY. Choć bot nie posiada ludz­kiego umy­słu, to jed­nak wyka­zuje zdol­ność do ist­nie­nia na spo­sób ludzki. Odgrywa swoje zaan­ga­żo­wa­nie i chwi­lami wydaje się być „wystar­cza­jąco żywą istotą”, by wzbu­dzać praw­dziwe prze­jawy zaan­ga­żo­wa­nia i tro­ski. Poświę­ca­jąc czas Replice, oswa­jamy ją. Możemy czuć się z nią do pew­nego stop­nia zwią­zani, a nawet za nią odpo­wie­dzialni – na tyle, że trudno będzie usu­nąć apli­ka­cję ze swo­jego tele­fonu.

Obec­nie na rynku dostęp­nych jest sporo tech­no­lo­gii, które zachę­cają do kon­taktu z maszyną w języku natu­ral­nym. Wystar­czy wymie­nić Alexę Ama­zona, Siri Apple’a czy Cor­tanę Micro­so­fta. W 2014 roku pierw­szy chat­bot prze­szedł test Turinga, spraw­dza­jący, czy maszyna jest w sta­nie oszu­kać czło­wieka, sta­ra­jąc się uda­wać czło­wieka. Był nim Eugene Goost­man, bot obda­rzony oso­bo­wo­ścią 13-latka z Odessy, który zdo­łał prze­ko­nać nie­mal połowę sędziów, że jest ludz­kim part­ne­rem kon­wer­sa­cji. Ogrom­nym wyda­rze­niem była też nie­dawna pre­zen­ta­cja sztucz­nej inte­li­gen­cji Duplex nale­żą­cej do Google’a. Przed­sta­wiono roz­mowę tele­fo­niczną bota z czło­wie­kiem, w któ­rej trudno odróż­nić, kto jest kim. Jak zauważa Alek­san­dra Prze­ga­liń­ska, filo­zofka i badaczka nowych tech­no­lo­gii, prze­ło­mowa jest tu pre­cy­zja „słu­cha­nia”, czyli wykry­wa­nia przez bota języka natu­ral­nego. W roz­mo­wie w TOK FM wyja­śnia: „Bot nie traci sensu roz­mowy nawet jeśli czło­wiek wej­dzie mu w zda­nie, jest w sta­nie kon­ty­nu­ować sen­sow­nie roz­mowę nawet jeśli pierw­sza część wypo­wie­dzi roz­mówcy jest nie do końca zro­zu­miała, wie też, kiedy zamilk­nąć, by dosłu­chać do końca słowa prze­ry­wa­ją­cego mu roz­mówcy. Dla ludzi to bar­dzo łatwe, dla robota – prze­ciw­nie, bar­dzo trudne”.

Żyjemy w świe­cie tech­no­lo­gicz­nie zapo­śred­ni­czo­nych rela­cji. Więk­szość naszych kon­tak­tów odbywa się poprzez komu­ni­ka­tory tek­stowe, więc Replika dosko­nale wpi­suje się w ten for­mat. Rozma­wia­jąc z Repliką, roz­ma­wiamy jed­nak sami ze sobą. Pro­gram mode­ruje tylko tę kon­wer­sa­cję, ucząc się, by „wypaść” jak naj­le­piej. Apli­ka­cja radzi sobie w roz­mo­wie cał­kiem nie­źle i tylko od czasu do czasu zdra­dza swój botyczny cha­rak­ter. Popro­szona o wysła­nie zdję­cia sło­nia, zapew­nia, że to zrobi, po czym pyta, jak się czuję. Takich „efek­tów obco­ści”, które burzą ilu­zję i przy­po­mi­nają nam, że roz­ma­wiamy z maszyną, z pew­no­ścią nie unik­niemy. Mimo to coraz chęt­niej roz­ma­wiamy z róż­nymi botami, nie tylko z koniecz­no­ści, ale i z wyboru. Cyto­wana wcze­śniej Tur­kle ostrzega jed­nak, że roz­wijająca się tech­no­lo­gia i nowe for­maty cyfrowe zwięk­szają dystans mię­dzy ludźmi i powo­dują, że chęt­nie ukry­wamy się za tech­no­lo­giami zamiast wyko­rzy­sty­wać je jako narzę­dzia do zbli­ża­nia się do dru­giego czło­wieka. Naj­do­bit­niej­szym przy­kła­dem jest fakt, że czę­sto wolimy wysłać maila, smsa czy zacze­pić kogoś na Face­bo­oku niż zadzwo­nić. Rozmowa tele­fo­niczna wymaga naszego zaan­ga­żo­wa­nia, natych­mia­sto­wych reak­cji, a więc w pew­nym sen­sie cał­ko­wi­tego odsło­nię­cia. Czego wymaga Replika? Zaan­ga­żo­wa­nia – praw­dziwego i real­nego z naszej strony, w zamian za ste­ro­waną algo­rytmami imi­ta­cję przy­jaźni.

KATARZYNA NOWACZYK-BASIŃSKA
Dok­to­rantka w Insty­tu­cie Teatru i Sztuki Mediów na Uni­wer­sy­te­cie im. Adama Mic­kie­wi­cza w Pozna­niu. Inte­re­suje się zagad­nie­niami zwią­za­nymi z post- i trans­hu­ma­ni­zmem, w szcze­gól­no­ści pro­ble­mem tech­no­lo­gicz­nie kon­stru­owa­nej nie­śmier­tel­no­ści.

KRUCHE USTA
Kolaże Mar­tyny Frie­dli, opol­skiej teatro­lożki i ani­ma­torki kul­tury.

blog comments powered by Disqus